KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W ORAWCE, fot. M. Jałoszyńska (MIK, 2016) CC BY SA NC ND

park

Architektura uzdrowiskowa Szczawnicy
Założenie dworskie w Zbyszycach
ZAŁOŻENIE DWORSKIE W ZBYSZYCACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Dwór w Kwiatonowicach
DWÓR W KWIATONOWICACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0
Zespół zabudowań podworskich w Bobrku
ZESPÓŁ ZABUDOWAŃ PODWORSKICH W BOBRKU, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Zespół pałacowy w Książu Wielkim
ZESPÓŁ PAŁACOWY W KSIĄŻU WIELKIM, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2014) CC BY SA 3.0
Pałac w Ryczowie
PAŁAC W RYCZOWIE, fot. M. Łukaszewicz (Graphia, 2011) ©

Ryczów leży w powiecie wadowickim, na południowy zachód od Krakowa, na ziemiach dawnego księstwa oświęcimsko-zatorskiego. Dzieje majątku dworskiego w Ryczowie układają się w kilka epok.

Park im. Wojciecha Bednarskiego w Krakowie
PARK IM. WOJCIECHA BEDNARSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Łuczak (2010) ©

Krzemionki Podgórskie (Góra Lasoty) to wapienne wzgórza na prawym brzegu Wisły, w centrum dzisiejszego Krakowa. Wieńczą je kopiec Krakusa (VIII w.) oraz kościół św. Benedykta (XII w., z reliktami z X-XI w.).

Dwór w Łęgu Tarnowskim
DWÓR W ŁĘGU TARNOWSKIM, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Kilka kilometrów na północ od Tarnowa rozciągają się zabudowania wsi Łęg Tarnowski. Ta oficjalna nazwa miejscowości współistnieje ze zwyczajowymi nazwami poszczególnych jej części: Wychylówka z Kolonią Pawęzowską, Łęg Górny, Partyń, Łęg Środkowy, Kolonia Kąty, Łęg Dolny, Zaszkole i Pogwizdów.

Dwór Popielów i źródło „Jordan” w Ściborzycach
DWÓR POPIELÓW I ŹRÓDŁO „JORDAN” W ŚCIBORZYCACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Wieś Ściborzyce położona jest w dolinie rzeki Dłubni, w pobliżu Imbramowic i Wysocic. Wymieniana jest w dokumentach w połowie XIII w., zapewne jednak powstała wcześniej, podobnie jak sąsiednie osady.

Zabudowania dawnego folwarku w Pisarach
ZABUDOWANIA DAWNEGO FOLWARKU W PISARACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Wieś Pisary położona jest kilka kilometrów na wschód od Krzeszowic, wśród niewielkich pagórków. W południowej części miejscowości, nieopodal przepływającej rzeki Rudawki zachowały się zabudowania dawnego folwarku.

Architektura uzdrowiskowa – pałac Vauxhall, łazienki „Zofia” i park zdrojowy w Krzeszowicach
ARCHITEKTURA UZDROWISKOWA – PAŁAC VAUXHALL, ŁAZIENKI „ZOFIA” I PARK ZDROJOWY W KRZESZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Pierwsze wzmianki o dziejach Krzeszowic pochodzą z 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, uzyskał przywilej na założenie w istniejącej już wsi sołectwa na prawie magdeburskim. Wieś należała do biskupów krakowskich, następnie do Jana Tęczyńskiego, a później przechodziła kolejno w ręce Opalińskich, Sieniawskich i Czartoryskich.

Pałac i park im. Anny i Erazma Jerzmanowskich w Krakowie
PAŁAC I PARK IM. ANNY I ERAZMA JERZMANOWSKICH W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Zespół pałacowo-parkowy im. Erazma Jerzmanowskiego jest położony w południowo-wschodniej części Krakowa, na terenie dawnej wsi Prokocim. Powstała ona prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV stulecia.

Dwór Ignacego Jana Paderewskiego w Kąśnej Dolnej
DWOREK I. J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Kąśna Dolna leży kilka kilometrów na zachód od Ciężkowic, pośród pagórków Pogórza Ciężkowickiego. Jej historia sięga czasów Kazimierza Wielkiego, który powierzył Jakubowi Rożnowi założenie wsi na tym terenie.

Pałac w Pławowicach
PAŁAC W PŁAWOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Pławowice leżą niedaleko Nowego Brzeska, kilka kilometrów na północ od drogi wiodącej z Krakowa do Sandomierza. Pierwszą wzmiankę o tej miejscowości znajdujemy w źródłach z połowy XIII w., choć z pewnością istniała ona dużo wcześniej.

Pałac w Kościelnikach (Kraków)
PAŁAC W KOŚCIELNIKACH, fot. M. Klag (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Dzielnica Nowa Huta, kojarząca się przede wszystkim z socjalistycznym miastem i ogromnym kombinatem, powstała na terenach, gdzie przez wieki istniały wioski, kościoły, pałace i dwory. Jedną z takich wsi są Kościelniki, przyłączone do miasta w 1973 r. jako osiedle Nowej Huty.

Ogrody Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie
OGRODY ZGROMADZENIA KSIĘŻY MISJONARZY W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Zgromadzenie Księży Misjonarzy założył św. Wincenty à Paulo w 1625 r. w Paryżu, w celu prowadzenia misji parafialnych oraz kształcenia duchowieństwa. W Krakowie Misjonarze pojawili się w 1682 r. za sprawą biskupa Jana Małachowskiego.

Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
COLLEGIUM NOVUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Założona w 1364 r. przez króla Kazimierza Wielkiego, a odnowiona dzięki królowej Jadwidze i Władysławowi Jagielle Akademia Krakowska nosi od 1817 r. nazwę Uniwersytet Jagielloński.

Zamek w Korzkwi
ZAMEK W KORZKWI, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

Korzkiew jest położona w niewielkiej odległości na północ od Krakowa. Na wzgórzu w zakolu rzeczki Korzkiewki wznosi się zamek otoczony XIX-wiecznym zespołem parkowym.

Pałac w Nawojowej
PAŁAC W NAWOJOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Położona przy drodze z Nowego Sącza do Krynicy Nawojowa to miejscowość o bardzo długiej, bo sięgającej XV w. historii. W XVI stuleciu należała do Piotra Nawojowskiego, który ok. 1580-1590 wzniósł tutaj murowany dwór.

Dworek Jana Matejki w Krzesławicach (Kraków)
DWOREK JANA MATEJKI W KRZESŁAWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Wieś Krzesławice, obecnie część Krakowa, wzmiankowana była po raz pierwszy w XIII w. W ciągu wieków swego istnienia należała m.in. do konwentu bożogrobców z Miechowa, a także do Akademii Krakowskiej.

Pałac Konopków w Wieliczce
PAŁAC KONOPKÓW W WIELICZCE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Pałac Konopków znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w niewielkiej odległości od Zamku Żupnego i Kopalni Soli. Podobnie jak to jest w wypadku większości budynków znajdujących się w Wieliczce, jego historia wiąże się z największym skarbem miasta – solą.

Zespół dworski w Tomaszowicach
ZESPÓŁ DWORSKI W TOMASZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Wieś Tomaszowice, położona na północny zachód od Krakowa, niedaleko trasy prowadzącej do Olkusza, wspominana była już w średniowiecznych dokumentach. W 1581 r. należała do Krzysztofa Gosławskiego, a w XVIII w. do Dębińskich.

Pałac w Paszkówce
PAŁAC W PASZKÓWCE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Pomimo swego położenia na granicy ziem historycznie przynależnych do Krakowa i do Śląska Paszkówka zawsze była związana z królewskim miastem. Ta znana już od czasów średniowiecznych wieś należała w 2. poł. XIII w. do Radwanitów, będących w służbie rycerskiej u Bolesława Wstydliwego.

Dwór w Modlnicy
DWÓR W MODLNICY, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej odległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Olkusza. Wzmianki z XIII w. podają, iż była ona własnością prywatną.

Dwór w Laskowej
DWÓR W LASKOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Najstarsza wzmianka o wsi Laskowa pochodzi z 1402 r. Od średniowiecza aż do 2. poł. XVII w. była ona własnością rodziny Laskowskich.

Pałac w Osieku
PAŁAC W OSIEKU, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Odległy o kilka kilometrów i położony na południe od Oświęcimia Osiek wzmiankowany był już w 1278 r. Wieś tę, znajdującą się na terenie księstwa oświęcimskiego, kupił w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk z przeznaczeniem na zastawy pożyczkowe.

Szpital im. J. Babińskiego w Krakowie
SZPITAL IM. J. BABIŃSKIEGO W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Krakowski kompleks szpitala neuropsychiatrycznego zajmuje spory obszar w południowo-zachodniej części miasta. Budynki szpitalne oraz pawilony pomocnicze usytuowane w parku tworzą unikatowy zespół urbanistyczno-architektoniczny.

Pałac Żeleńskich w Grodkowicach
PAŁAC ŻELEŃSKICH W GRODKOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wydzierżawiona królowej Bonie Sforzy.

Pałac Radziwiłłów w Balicach
PAŁAC RADZIWIŁŁÓW W BALICACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Pałac w Balicach, jednej z najstarszych podkrakowskich wsi, znajduje się w otoczeniu kilkuhektarowego, pięknego parku, w którym rośnie wiele gatunków rzadko występujących krzewów i drzew.

Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
DWÓR EMILA ZEGADŁOWICZA W GORZENIU GÓRNYM, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wadowic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli.

Zamek w Dębnie
ZAMEK W DĘBNIE, fot. M. Klag (MIK, 2002) CC BY SA 3.0

Zamek w Dębnie niedaleko Brzeska jest jednym z nielicznych zabytków świeckiej architektury polskiej późnego średniowiecza, który zachował pierwotny, prawie nie zmieniony wygląd.

Dwór w Wysokiej
DWÓR W WYSOKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. cztery kilometry na południe od Jordanowa, a otaczają ją wzgórza Beskidu Żywieckiego. Źródła pisane wspominają o niej w 1581 r.

Dwór w Stryszowie
DWÓR W STRYSZOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Stryszów jest położony w pobliżu Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej. W środkowej części wsi, na stoku opadającym ku rzece Stryszówce znajduje się dwór wzniesiony przypuszczalnie pod koniec XVI stulecia przez ówczesnego właściciela Stryszowa – Adama Suskiego.

Założenie pałacowo-parkowe w Młoszowej
ZAŁOŻENIE PAŁACOWO-PARKOWE W MŁOSZOWEJ, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Młoszowa, leżąca w pobliżu Trzebini, była przez stulecia własnością rodziny Młoszowskich, którzy pod koniec XVII w. wznieśli tutaj dwór. Kiedy w 1790 r. ród ten wygasł, wieś dostała się w posiadanie spadkobierców Hieronima Wielopolskiego.

Pałac w Igołomi
PAŁAC W IGOŁOMI, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Igołomia jest położna na lewym brzegu Wisły, na terenie, który obfituje w ślady osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego. Źródła pisane wymieniają wieś w 1229 r., kiedy to dzieliła się na tzw. Igołomię Mniejszą, należącą do kolegiaty św. Floriana i Igołomię Większą, będącą uposażeniem klasztoru tynieckiego.

Dwór (tzw. lamus) w Branicach (Kraków)
DWÓR (TZW. LAMUS) W BRANICACH, fot. M. Klag (MIK, 2000) CC BY SA 3.0

Branice to jedna ze starszych podkrakowskich miejscowości, leżąca na wschód od miasta. W dokumentach nazwę Branice wzmiankowano już w 1250 r., kiedy książę Bolesław Wstydliwy przyznał wojewodzie krakowskiemu, Klemensowi, prawo łowienia tutaj bobrów.

Zamek w Suchej Beskidzkiej
ZAMEK W SUCHEJ BESKIDZKIEJ, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Sucha Beskidzka jest położona w dolinie Skawy, pomiędzy grzbietami Beskidu Makowskiego, Małego i Żywieckiego. Lokowana na prawie niemieckim w 1405 r., otrzymała prawa miejskie w 1896 r.

Zespół pałacowo-parkowy Potockich w Krzeszowicach
ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY POTOCKICH W KRZESZOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Krzeszowice sięgają swoją historią 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, lokował na prawie niemieckim wieś o tej nazwie. Należała ona do biskupów krakowskich, a w 1620 r. kupił ją Jan Tęczyński.

Browar Goetz-Okocimskich w Brzesku
BROWAR GOETZ-OKOCIMSKICH W BRZESKU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Przybyły ze Szwabii w 1845 r. piwowar Jan Ewangelista Goetz założył w Brzesku niewielki browar. Z czasem stał się on potężnym przedsiębiorstwem, a jego właściciel znanym przemysłowcem, właścicielem ziemskim i działaczem charytatywnym.

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności