Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wydzierżawiona królowej Bonie Sforzy. W 1623 r. Zofia z Lanckorońskich sprzedała Grodkowice Stanisławowi Żeleńskiemu z Żelanki, do którego należały także Lucjanowice. Rodzina Żeleńskich mieszkała w Grodkowicach przez ponad trzy stulecia, aż do czasów II wojny światowej. Po 1945 r. dobra grodkowickie upaństwowiono. Obecnie w pałacu mieści się siedziba Dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.

PAŁAC ŻELEŃSKICH W GRODKOWICACH, fot. M. Klag (MIK, 2003) CC BY SA 3.0

Najstarszy dwór w Grodkowicach został zbudowany przez Lanckorońskich zapewne w wieku XV i przetrwał do 1666 r., kiedy to syn Stanisława Żeleńskiego, Marcjan, odziedziczył wieś i nakazał tu wznieść dom będący kopią dworu z Lucjanowic. Na początku XX w. Grodkowice przeszły w ręce Władysława Żeleńskiego, bratanka kompozytora. Stary, XVII-wieczny dwór nie nadawał się do mieszkania, wobec czego Żeleński postanowił zbudować nową siedzibę. Jej zaprojektowanie zlecił Teodorowi Talowskiemu, słynnemu architektowi krakowskiemu, znanemu z realizacji kamienic „Pod Śpiewającą Żabą”, „Pod Pająkiem” i wielu innych.

Pałac zbudowano w 1902 r. na planie zbliżonym do kwadratu, z cegły i jasnego kamienia. Zwartą bryłę piętrowego budynku architekt wzbogacił narożną, ukośnie usytuowaną wieżą, loggiami i werandą od strony ogrodu; zaznaczył również obniżeniem wysokości narożną, parterową część kuchenną. Z zewnątrz ściany zdobi skromny fryz ceglany oraz gładko opracowana kamieniarka obramień okien, drzwi i loggii. Na wieży umieszczono datę budowy, a nad głównym wejściem do pałacu tablicę z sentencją: „Sibi amico et posteritati” („Sobie, przyjacielowi i potomności”). Wejście to prowadzi do centralnie umieszczonego, piętrowego westybulu, który na wysokości drugiej kondygnacji obiega drewniany ganek. W westybulu znajdują się wejścia do poszczególnych pokoi oraz części kuchennej, a także na klatkę schodową, która prowadzi na piętro.

W pobliżu pałacu otoczonego parkiem znajduje się jeszcze wiele interesujących budynków gospodarczych tworzących niegdyś rozległy zespół folwarczny, m.in. czworaki, obory, stajnie i spichlerz.

Tekst: B. Sanocka (2008)