W dawnych czasach ludność zamieszkująca dolinę Dunajca trudniła się głównie uprawą roli i rybołówstwem. Życie ludzi w ścisły sposób związane więc było z życiodajną wodą. Swój początek i kres wodom Dunajca zawdzięcza również założenie dworskie w Zbyszycach.

ZAŁOŻENIE DWORSKIE W ZBYSZYCACH, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0

Zbyszyce to niewielka miejscowość położona na prawym brzegu Jeziora Rożnowskiego. Jej pierwszymi właścicielami odnotowanymi w źródłach byli Kępińscy herbu Niesobia. Kolejni członkowie rodu gospodarzyli tu przez ponad cztery stulecia. W pierwszej połowie XV wieku ufundowali murowany kościół, który do dziś stoi we wsi, na zboczu Dąbrowskiej Góry. Jego położenie, masywne ściany, a także zachowane okienka strzelnicze świadczą o obronnym charakterze budowli.

O dawnej świetności Zbyszyc świadczyć może również znajdujący się nieopodal kościoła okazały dwór pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Został on prawdopodobnie zbudowany na miejscu obronnego kasztelu strzegącego traktu handlowego biegnącego niegdyś doliną Dunajca. W wyniku przekształceń architektonicznych dokonywanych przez kolejnych właścicieli – szczególnie rodzinę Szujskich – utracił on swą obronną funkcję i przemienił się w klasyczną posiadłość. Obecnie dwór wraz z otaczającym parkiem należy do Domu Pomocy Społecznej, który jeszcze w latach 90. XX wieku gruntownie go wyremontował i dostosował do potrzeb pensjonariuszy.

Co więc wydarzyło się w Zbyszycach? Jak to możliwe, że zamożna wieś – w której jeszcze na początku XX wieku na rynku odbywały się jarmarki, działała poczta, browar, gorzelnia, funkcjonowały placówki kupieckie czy znana w okolicy karczma z zajazdem – po prostu opustoszała? Odpowiedzi należy poszukać w spiętrzonych wodach Dunajca, które utworzyły Jezioro Rożnowskie.

Dunajec, któremu ludzie zawdzięczali swój byt, stawał się także czasami ich śmiertelnym wrogiem. Na przestrzeni wieków powodzie w dolinie Dunajca czyniły ogromne spustoszenia. W kronice parafialnej Zbyszyc zachowały się opisy katastrofalnych skutków wylewów rzeki, między innymi z 1813 roku i 1934 roku. To właśnie chęć ujarzmienia jej i czerpania korzyści z nieprzewidywalnego „żywiołu wody” wpłynęły na kierunek gospodarczych inwestycji w II Rzeczpospolitej. Zapory wodne zyskały wówczas rangę obiektów strategicznych.

Zapora zbudowana w Rożnowie w latach 1935–1941 rozwiązała problem powodzi i wspomogła proces elektryfikacji kraju za pomocą niewielkiej elektrowni wodnej, dla większej części Zbyszyc położonych w dolinie Dunajca oznaczała koniec istnienia. Tętniące życiem centrum i około 40 domostw znalazło się pod wodą…