„Organy” Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka

Władysław Hasior (1928–1999), jeden z najbardziej intrygujących i rozpoznawalnych artystów polskich XX wieku, urodził się w Nowym Sączu. W 1947 roku rozpoczął naukę w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, która w owym czasie przekształciła się w słynne później Liceum Plastyczne i Zespół Szkół Zawodowych. Młody Władysław trafił do klasy rzeźbiarskiej pod kierunkiem Antoniego Kenara, który zreformował wówczas program nauczania – łącząc tradycje z nowoczesnością i dając przestrzeń swobody twórczej przyszłym adeptom szkoły. Hasior zakopiańskie liceum ukończył w 1952 roku, po czym dostał się na Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. Studia w stolicy sprawiły, że poszerzył swoje artystyczne horyzonty (uczył się ceramiki pod kierunkiem prof. Mariana Wnuka), ale przede wszystkim poznał środowisko artystów. Pod koniec studiów tworzył swoje pierwsze asamblaże – dzieła sztuki łączące w jednej kompozycji różne rzeczy codziennego użytku, niepotrzebne już części przedmiotów czy znalezione odpadki.

Organy Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka, fot. K. Schubert, MIK 2018 ©

Po studiach Władysław Hasior wrócił do Zakopanego, gdzie podjął pracę jako nauczyciel w liceum prowadzonym przez Kenara. Równolegle rozwijał swoją karierę artystyczną ‒ nabrała tempa po tym, jak w Zakopanem zrealizował pomnik Ratownikom Górskim, za który otrzymał stypendium rządu francuskiego i wyjechał na Zachód. Po powrocie do kraju rzucił się w wir pracy artystycznej, edukacyjnej i animacyjnej w zakopiańskim środowisku. Prace Hasiora szybko znalazły odbiorców, a jego aktywność i popularność rosły w szybkim tempie – brał udział w wielu wystawach krajowych, później zagranicznych. Lata 60. i 70., obfitujące w artystyczne poszukiwania i twórcze eksperymenty, były dla Hasiora okresem niezwykle intensywnym. To wtedy powstały jego kultowe prace: m.in.: Gość II (1962), Szpieg (1962), Święty Łotr (1962), Niobe polska (1969), Golgota III (1972), Czarny krajobraz I – Dzieciom Zamojszczyzny (1974) czy Przesłuchanie anioła (1980).

Nie poprzestał tylko na jednej formie artystycznej ekspresji – asamblażach, wykonywał też rzeźby, instalacje, sztandary, oryginalne pomniki, realizował się także jako dokumentalista, scenograf, a nawet aktor. Jedną z najciekawszych realizacji Władysława Hasiora są wykonane w 1966 roku żelazne Organy na Przełęczy Snozka, niedaleko Czorsztyna. Warto tu przyjechać choćby z powodu wspaniałych widoków, jakie roztaczają się z tego miejsca na Pieniny, Tatry i Jezioro Czorsztyńskie. Te właśnie walory krajobrazowe wziął pod uwagę Hasior, projektując pomnik. Monument zamówiła Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej w Nowym Sączu, co w przyszłości dostarczyło i samemu artyście, i pomnikowi wielu problemów. Hasior od dawna snuł wizje o budowie „grającego pomnika” – i właśnie w tym zleceniu dostrzegł szansę na jego urzeczywistnienie, nie bacząc wówczas na fundatora.

Sam projekt jest bardzo oryginalny i zdecydowanie odbiega od kanonu typowych realizacji pomnikowych. Dość prosta forma składa się z poziomej betonowej podstawy (płyty) z poukładanymi na niej sześcioma martwymi postaciami z karabinami na piersiach i podłużnej rynny (znicza), w której podczas uroczystości buchał ogień, oraz dwóch pionowych słupów podtrzymujących konstrukcję z metalowych podłużnych trójkątów (kolców), symbolicznie rozcinających przestrzeń. Kompozycja przywodząca na myśl ogromne organy miała być udźwiękowiona wiatrem i fletami oraz gongami ukrytymi w kolcach imitujących piszczałki. Od początku były z tym jednak kłopoty natury technicznej – podobno instrumenty były wadliwe, dlatego szybko je zdemontowano i nie wiadomo, czy Organy w ogóle grały, jak zaplanował to Hasior.

Kłopotem, który nie raz stawiał pod znakiem zapytania dalsze istnienie tej rzeźby, jest jej dedykacja. Pierwotnie pomnik miał upamiętniać poległych żołnierzy walczących przeciwko sobie w drugiej połowie lat 40. XX wieku. Warstwa symboliczna miała być swoistym wołaniem o pokój i pojednanie oraz upamiętnieniem „wszystkich tych, którzy zaplątani w tryby historii, strzelali do siebie w tych okolicach aż do 1961 roku, niekiedy bez świadomości tego, w czym uczestniczą” – uzasadniał sam artysta. Przesłanie, jakie przyświecało artyście w momencie realizacji, zostało dość szybko zmienione wskutek działań lokalnych polityków. Z czasem obiekt zyskał nową inskrypcję: Poległym w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu (późniejsza wersja: Tym, co walczyli o utrwalenie władzy ludowej). Trudno dziś stwierdzić z całą pewnością, w jakim stopniu sam Hasior zainteresowany był kwestią tej dedykacji i działań fundatora pomnika, wiadomo jednak, że dla niego liczyła się przede wszystkim możliwość zrealizowania wymyślonej przez siebie formy.

Władysław Hasior, odnoszący sukcesy zarówno w Polsce, jak i za granicą, w 1985 roku doczekał się otwarcia swej Galerii w Zakopanem – w dawnej leżakowni sanatorium „Warszawianka” z 1935 roku, wybudowanej według projektu Wacława Nowakowskiego. Odtąd Galeria pełniła funkcję jego domu, pracowni, galerii oraz miejsca twórczych i towarzyskich spotkań. W latach 90., wskutek pogarszającego się stanu zdrowia, artysta znacznie ograniczył swoje twórcze działania. Zmarł w lipcu 1999 roku w Krakowie, a pochowany został na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Obecnie Galeria Władysława Hasiora jest jednym z oddziałów Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, można tu obejrzeć nie tylko prace artysty, ale także jego bogate archiwum prywatne.

„Organy” Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka

Granice sztuki współczesnej – wokół twórczości Władysława Hasiora. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Małopolskie Centrum kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu 9‒11 grudnia 2010, red. Marzanna Raińska, Nowy Sącz 2011.

Hanna Kirchner, Hasior. Opowieść na dwa głosy, Warszawa 2005.

Irena Styczyńska, Antoni Kroh, Sądecki rodowód Władysława Hasiora, Nowy Sącz 2001.

Monika Szczygieł-Gajewska, Władysław Hasior, Warszawa 2011.

https://culture.pl/pl/dzielo/wladyslaw-hasior-organy, dostęp 10.01.2019. https://culture.pl/pl/tworca/wladyslaw-hasior, dostęp 10.01.2019.

„Organy” Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności