Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy

Teren polskiej Orawy, graniczącej od południa ze Słowacją, obejmuje swym zasięgiem część Kotliny Orawsko-Nowotarskiej oraz południowe stoki Beskidu Wysokiego: Pasmo Babiogórskie i część Działów Orawskich.
Początkiem powstania Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej była darowizna dworu Moniaków dokonana w 1937 r. W wyniku starań ówczesnego konserwatora zabytków, Bohdana Tretera, ostatni spadkobiercy rodziny Moniaków, Joanna Wilczkowa i Sandor Lattyak, przekazali na rzecz Skarbu Państwa dwór z budynkami gospodarczymi. Dwór ten należał wcześniej do Mateusza Moniaka, sołtysa z Zubrzycy Górnej, który wraz z tutejszymi mieszkańcami stawał zbrojnie przeciwko protestanckim panom orawskim, chcącym narzucić swoją wiarę katolickim chłopom.

ORAWSKI PARK ETNOGRAFICZNY W ZUBRZYCY, fot. M. Klag (MIK, 1999) CC BY SA 3.0

Dwór został odnowiony w 1951 r., a cztery lata później w jego pobliżu otwarto Orawski Park Etnograficzny. Był on pierwszym muzeum typu skansenowego powstałym w powojennej Polsce. Pośród wspaniałych, starych drzew rozmieszczono tutaj budynki mieszkalne, zabudowania gospodarcze, piwnice, lamusy, karczmy oraz tartak, folusz, kuźnię i olejarnię.

Najcenniejszym obiektem skansenu jest dwór Moniaków pochodzący po części z XVII w., a częściowo z 1784 r. Wywodzi się on z lokalnego budownictwa, czyli z tzw. chałupy z wyżką. Jest większy od typowej chałupy, posiada galeryjkę na półpiętrze, a nakrywa go dach gontowy. W połaci dachu znajdują się dymniki do wyprowadzania dymu na zewnątrz, gdyż dwór jest kurny. Budynki gospodarcze usytuowane od strony północnej tworzą nieregularny czworobok. Przedstawiono w nich różne działy gospodarki orawskiej. W pobliżu zabudowań dworskich znajduje się pasieka złożona z trzynastu uli.

Oprócz dworu w skansenie zobaczyć można domy zamożnych chłopów: chałupę Franciszka Kota z Zubrzycy Górnej, zbudowaną w 1869 r., oraz budynek mieszkalny z 1839 r., kryty słomą i gontem, pochodzący z Jabłonki (teren Kotliny Orawsko-Nowotarskiej). Domy orawskich chłopów wyposażone były w sprzęty własnego wyrobu. Obok bogatych domostw znajduje się tu także chałupa biednego chłopa, która łączy pod jednym dachem część mieszkalną, złożoną z sionki, czarnej izby kurnej i świetnicy (małej izdebki opalanej z kuchni) z częścią gospodarczą. Do skansenu należy również drewniana szkoła z przełomu XIX i XX w., przeniesiona z Lipnicy Wielkiej wraz z częścią autentycznego wyposażenia.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy

Z Ziemi Świętokrzyskiej na Orawę. Niezapomniane muzeobranie w
Autor: Stefan Orłowski
Publikowany: Orawa, Rok XXI-XXII,  Nr 47-48, wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Orawy im. ks. Ferdynanda Machaja, Kraków 2010, redaktor naczelny: ks. Władysław Pilarczyk,  nakładem Towarzystwa Przyjaciół Orawy, druk: Księgarnia Akademicka: Kraków, wydawca: Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Orawy: Jabłonka, skład i łamanie Agnieszka Kuczkiewicz-Fraś,  s. 195-199

Szlak Architektury Drewnianej – Małopolska
Autor : oprac. tekstów Bartłomiej Cisowski et al.
Wydawnictwo : Wyd. 2. – Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, – 333, [5] s. : il. ; 23 cm., ISBN 978-83-60538-61-6
Miejsce wydania : Kraków,  2010

Zabytkowe budowle Podhala
Autor : Stanisław Pagaczewski
Wydawnictwo :  [Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze]. – Warszawa : Sport i Turystyka, – 62, [2] s. : il. ; 24 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Zubrzyca Górna : Orawski Park Etnograficzny muzeum
Autor : Jadwiga Plich
Wydawnictwo : Oficyna Wydawnicza Sztuka,  Wojciech Smolak [fot.],  Mściwoj Olewicz [oprac graf.];  [16] s. : fot., 15 cm
Miejsce wydania : Zubrzyca Górna, 1996

Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej : Krótki przewodnik po skansenie
Autor: Roman Ciok, Marcin Kowalczyk [tekst], Wojciech Smolak [fot., red.]
Wydawnictwo: Wydawnictwo Oficyna Artystów SZTUKA Regional Art, 33, [2] s. : fot., mapka, 21 cm
Miejsce wydania: Zubrzyca Górna, 2008

Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
Autor: Zbigniew Ładygin ; plan: Anna Rzadkowska ; il.: Mariusz Szelerewicz, red. Emilia Krzyżanowska – Kalkowska
Wydawnictwo: [n.s.], [1] arkusz : il., mapy; 40 x 58 cm
Miejsce wydania: Kraków, 1988

Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
Autor: Jadwiga Plich
Wydawnictwo: Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, 26 s. : fot. kolor.; 21 cm
Miejsce wydania: Zubrzyca Górna, 1998

Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
Autor: Wanda Jostowa
Wydawnictwo: Zubrzyca Górna : Muzeum – Orawski Park Etnograficzny,  wyd. 3 poszerz., – [35] s. : il. [w tym kolor.] ; 16 x 17 cm
Miejsce wydania: Kraków, [1977]

Kultura ludowa Górali Orawskich
Red. : Urszula Janicka – Krzywda
Wydawnictwo : Oficyna Wydawnicza „Wierchy” Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK (Seria : Biblioteka Górska Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie ; T. 15), 457, [1] s, [8] s. tabl., [8] k. tabl. luz. : il. (w tym kolor.) ; 23 cm
Miejsce wydania : Kraków, 2011

Szlak Architektury Drewnianej : mapa : 1 : 200 000
Autor: tekst na podst.: Szlak Architektury Drewnianej / T. Śledzikowski/
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Środowiska i Rozwoju Wsi
Miejsce wydania: Kraków, 2004
Wersja cyfrowa publikacji:
Katalog wzorów dla współczesnej architektury Polskiej Orawy
Auto r: opracował Andrzej Pietraszkiewicz
Wydawnictwo : Urząd Gminy Jabłonka, korekta Jacek Marcinek, Urząd Gminy Jabłonka, [Konkurs oraz niniejsza broszura zostały sfinansowane w ramach programu GEF Babia Góra : Ochrona i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej poprzez rozsądny rozwój turystyki w rezerwatach biosfery Europy Środkowej i Wschodniej, numer projektu : GFL/2328-2714-4829, poddziałanie BG 16]
Miejsce wydania : Zakopane, wrzesień 2007

Sztuka ludowa na Podhalu. Cz. 1-2, Spisz i Orawa
Autor: Stanisław Barabasz
Wydawnictwo: : Książnica Atlas
Miejsce wydania: Lwów, Warszawa, 1928

Sztuka ludowa na Podhalu. Cz. 2, Orawa
Autor: Stanisław Barabasz
Wydawnictwo: Towarzystwo Przyjaciół Orawy [reprint, przygotowanie do druku: Lucjan Rydel]
Miejsce wydania: Kraków, 1991

Sztuka ludowa na Podhalu. Cz. 1-2, Spisz i Orawa
Autor: Barabasz Stanisław
Wydawnictwo: PPHU „Filar” Henryk Rączka [reprint oryg.: Lwów, Warszawa : Książnica Atlas, 1928 (Lwów : Zakłady Graficzne S.A. Książnica-Atlas)]
Miejsce wydania: Kielce, 2001

Dwór Moniaków – przyszłe orawskie muzeum regionalne
Autor : Bohdan Treter
Publikowany : Wierchy, R. 16 : 1938, s. 62 – 67
Wersja cyfrowa publikacji :

Skansen orawski wzbogacił się o dodatkowy kościół
Autor: Andrzej Madeja
Publikowany: Orawa, Rok XXI-XXII,  Nr 47-48, wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Orawy im. ks. Ferdynanda Machaja, Kraków 2010, redaktor naczelny: ks. Władysław Pilarczyk,  nakładem Towarzystwa Przyjaciół Orawy, druk: Księgarnia Akademicka: Kraków, wydawca: Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Orawy: Jabłonka, skład i łamanie Agnieszka Kuczkiewicz-Fraś,  s. 189-194 [kościół z Tokarni]

Krajobraz kulturowy Polski : Województwo Małopolskie
Red.: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo : Stowarzyszenie „Kultura i Natura” im. Jana Gwalberta Pawlikowskiego, Wydawnictwo VADEMECUM, druk: Drukarnia Skleniarz, 240 s., [8] s. tabl., [1] k. mapa luz. : il. ; 23 cm. – (Biblioteka Stowarzyszenia „Kultura i Natura” ; t. 1)
Miejsce wydania : Kraków, Warszawa, 2001

Kiedy i skąd przyszli Polacy na Orawę [oraz] Z dziejów zbójnictwa na Orawie
Autor: Władysław Semkowicz
Wydawnictwo: (odbitka z: Ziemia, R. 16, 1931, nr 8-10)
Miejsce wydania: Warszawa, 1931

Spisz, Orawa i okrąg czadecki (z mapą)
Autor: opracowała Komisya kartograficzna złożona z  Stanisława Eljasza Radzikowskiego, Walerego Goetla i Romana Zawilińskiego
Wydawnictwo: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Miejsce wydania: Kraków, 1919

Skanseny regionalne w Zakopanem i w Zubrzycy Górnej
Autor: T. Wąsowicz
Publikowany: Kwartalnik Historii Kultury, nr 4, R. 1965, s. 785-788

Orawa w starym stylu. Trochę reportażu [Orawski Park Etnograficzny]
Autor: Monika Wysogląd
Publikowany: Dziennik Polski, nr 42, R. 1975, s. 6

W Zubrzycy na Orawie
Autor: Andrzej Uherczyk
Publikowany: Tygodnik Powszechny, nr 135, R. 1955

Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, część III, woj. Krakowskie, tom 1, zeszyt 1, powiat nowotarski
Autor : Tadeusz Szydłowski
Wydawnictwo : Wydawnictwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Miejsce wydania : Warszawa, 1938

Dworek Moniaków w Zubrzycy
Autor: Tadeusz Szydłowski
Publikowany: Kurier Literacko-Naukowy. Dodatek do nr- u 239 I.K.C. z 30 VIII 1937 , nr 36

Muzealnictwo skansenowskie na Podhalu
Autor: Tadeusz Szczepanek
Publikowany: Muzea skansenowskie w Polsce, red. Franciszek Midura, wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne- Oddział w Poznaniu, Poznań, 1979, s. 162-170

Kto sie tu dostanie, nachodzi sie pieknie. Pisane na Orawie pod Babią Górą. (Orawski Park Etnograficzny)
Autor: Kazimierz Strachanowski
Publikowany: Dziennik Polski, nr 75, R. 1982 (21-23 maja), s. 8

O Orawskim Parku Etnograficznym z perspektywy 50 lat
Autor: Emilia Rutkowska
Publikowany: Zeszyty sądecko-spiskie, T. 1, wyd. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Nowy Sącz, 2006, s. 12-15

Zubrzyca Górna: Orawski Park Etnograficzny. Muzeum
Autor : Jadwiga Pilch, Wojciech Smolak
Wydawnictwo : Oficyna Artystów „Sztuka”, [16] s. : fot., 15 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1996

Z zagadnień i prac konserwatorskich na Podhalu (Kronika)
Autor: Hanna Pieńkowska
Publikowany: Wierchy, R. 23: 1954,  s. 215-219

Drogami skalnej ziemi : Podtatrzańska włóczęga krajoznawcza
Autor : Hanna Pieńkowska, Tadeusz Staich
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, – 569, [2] s., [4] k. tabl. : il., mapy ; 26 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1956

Zagroda sołtysów Moniaków w Zubrzycy Górnej
Autor : Hanna Pieńkowska
Publikowany : Ochrona Zabytków, t. 8 : 1955, nr 4, s. 280 – 286

Kalendarium najważniejszych wydarzeń w historii Muzeum- Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej
Autor: Józef Knapczyk
Publikowany: Rocznik Babiogórski, R. 7: 2005, s. 107-114
Wersja cyfrowa publikacji

Działalność wydawnicza Muzeum – Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej
Autor: Józef Knapczyk, Jadwiga Pilch
Publikowany: Rocznik Babiogórski, R. 7: 2005, s. 115-116
Wersja cyfrowa publikacji

Muzeum Orawskie w Zubrzycy Górnej
Autor: Wanda Jostowa
Wydawnictwo: Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Wydawnictwo Artystyczno–Graficzne RSW „Prasa”
Miejsce wydania: Kraków, Zakopane, 1964

Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
Autor: Wanda Jostowa
Wydawnictwo: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Zarząd Oddziału w Zakopanem. – Kraków : Wydawnictwo Artystyczno – Graficzne, druk : Drukarnia Narodowa w Krakowie, red. M. Broniowska, [8] k., 6 k. tabl. : il. ; 15 cm.
Miejsce wydania: Kraków, [1971]

Imprezy Orawskiego Parku Etnograficznego
Autor: Wanda Jostowa
Publikowany: Wierchy , R. 47: 1978, s. 215-216

Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
Autor: Wanda Jostowa
Publikowany: Wierchy , R. 44 : 1975, [wyd.] 1976

Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej na Orawie
Autor: Wanda Jostowa
Publikowany: Lud, t. 44: 1957, s. 479-480

Pasterstwo na polskiej Orawie
Autor: Wanda Jostowa
Wydawnictwo: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Kultury Materialnej, druk : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, opracowanie  Anna Kutrzeba – Pojnarowa, red. Anna Kopczyńska – Jaworska, 232 s. : il., mapy, pl., err. ; 25 cm. ; Seria : Biblioteka Etnografii Polskiej ; nr 26    Miejsce wydania: Wrocław, 1972

Moniakówka
Autor : Jerzy Jaworski
Publikowany : Słowo Powszechne, nr 53, R. 1975 (4 marca), s. 7

W zgodzie z naturą, historią i duchem czasu (O ochronie zabytków na Podtatrzu)
Autor: Teresa Jabłońska, Zbigniew Moździerz
Publikowany: Rocznik Podhalański , nr 13, R. IV: 1987, s. 357-401

Polskie osadnictwo Czadeckiego i Orawy
Autor: Marian Gotkiewicz
Wydawnictwo: Instytut Śląski (Seria: Polski Śląsk: nr 45), Skł. Gł. Nasza Księgarnia w Warszawie
Miejsce wydania: Katowice, 1939

Skanseny- nieporozumienia
Autor: Henryk Cyganik
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 141, R. 1975 (24 czerwca), s. 4

Skansen w Zubrzycy na rozdrożu. Kto zatroszczy się o orawskie zabytki?
Autor: Zygmunt Alt
Publikowany: Słowo Powszechne, nr 124, R. 1981 (20-21 czerwca), s. 2

XXV-lecie Orawskiego Parku Etnograficznego
Autor: L. R.
Publikowany: Wierchy, t. 49: 1980, s. 252 (Kronika)

Muzeum Orawskie
Autor: Adam Czarnowski
Publikowany: Poznaj swój kraj, nr 6, R. 1968, s. 14

Opowieść o orawskim dworze [dworek Moniaków]
Autor: (j)
Publikowany: Dziennik Polski, nr 288, R. 1979 (24-26 grudnia), s. 8

Chaty w skansenie (Orawski Park Etnograficzny)
Autor: (k)
Publikowany: Dziennik Polski, nr 212, R. 1975 (26-28 kwietnia), s. 9

Orawski skansen
Publikowany: Dziennik Polski , nr 250, R. 1969, s. 6

Trwa konserwacja Muzeum w Zubrzycy Górnej
Autor: (JK) [Kamiński Józef]
Publikowany: Dziennik Polski, nr 290, R. 1969, s. 6

Przewodnik orawski [zapowiedź wydania przewodnika po Orawskim Parku Etnograficznym]
Autor: (JK) [ Józef Kamiński]
Publikowany: Dziennik Polski, nr 190, R. 1969

Nowe zabytkowe obiekty w Orawskim Parku Etnograficznym
Autor: (m)
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 12, R. 1971, s. 4

Przyjemna impreza obrzędowa na Orawie [Park etnogr. w Zubrz. Gór.]
Autor: (JK) [Józef Kamiński]
Publikowany: Dziennik Polski, nr 90, R. 1969, s. 6

Z działalności Podhalańskiej Komisji Opieki nad Zabytkami [dot. Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Grn.]
Autor: O. W.
Publikowany: Wierchy, t. 25: 1956, s. 215-216 [dot. Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Grn.]

Muzeum w Zubrzycy Górnej warto odwiedzić także zimą
Autor: (JK) [Józef Kamiński]
Publikowany: Dziennik Polski, nr 12, R. 1969, s. 4

Nowe obiekty w Orawskim Parku Etnograficznym
Publikowany: Dziennik Polski, R. 1978 (30 IX), s. 9

Turystów i wczasowiczów Zakopanego zapraszamy do Zubrzycy. Mała Kronika Zakopanego
Publikowany: Dziennik Polski, nr 138, R. 1970, s. 4

Lajkonik dla Muzeum
Publikowany: Gazeta Krakowska, nr 176, R. 1966, s. 4

Ejże, gdzie te nasze dziedziny…
Autor: Marian Sopata
Wydawnictwo: Secesja
Miejsce wydania: Kraków, 2005

Zabytki na trasach turystycznych województwa krakowskiego
Red. : Janusz Smólski
Wydawnictwo : Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa – Książka – Ruch”, [120] s., [1] k. tabl. złoż : fot., il., mapa ; 30 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1975

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Małe parki etnograficzne
Autor: Aleksander Błachowski
Publikowany: Muzea skansenowskie w Polsce, red.  Franciszek Midura, wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne – Oddział w Poznaniu, Poznań, 1979, s. 194-196

Małopolskie muzea na wolnym powietrzu: architektura drewniana
Autor: Joanna Hołda et al. (tekst)
Wydawnictwo: Departament Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Woj. Małopolskiego
Miejsce wydania: Kraków, 2008

Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce
Autor : Stanisław Lorentz
Wydawnictwo : Warszawa : Wydawnictwo „Interpress”, wyd. 3 uzup., 520, [4] s., [132] s. tabl. (w tym 60 s. kolor.), 1 k. mapa kolor. : il., fot., pl., portr. ; 23 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1982

Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 7: Województwo Krakowskie
Autor: Marian Kornecki, Andrzej Fischinger, Lepiarczyk Józef, Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Ośrodek Dokumentacji Zabytków, PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1971

Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982

Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy

Informacje praktyczne

Dostępność poza Dniami Dziedzictwa:

dostępny

Dane teleadresowe:

adres: Zubrzyca Górna

gmina: Jabłonka

powiat: nowotarski

GPS: N: 49° 34′ 12″, E: 19° 38′ 12″

gospodarz: Muzeum - Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej

www: http://www.orawa.eu/

e-mail: [email protected] 

telefon: 18 285 27 09

Obiekty w pobliżu:

Eksponaty z obiektu w serwisie Wirtualne Muzea Małopolski

zobacz
MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności