Miasto Brzeszcze, położone niedaleko Oświęcimia, było w XIX w. galicyjską wioską. Zabudowa wsi skupiała się wokół folwarku, a jej mieszkańcy trudnili się głównie pracą na roli. Pierwsze wiercenia poszukiwawcze na tym terenie wykonano w 1896 r., kiedy ziemie te należały do Habsburgów. Przedsięwzięcie sfinansował krakowski prawnik i finansista Arnold Rapaport. Prace techniczne nadzorował, pochodzący z Jaworzna, inżynier Franciszek Drobniak, który po uruchomieniu w Brzeszczach kopalni węgla kamiennego w 1903 r. został jej pierwszym dyrektorem.

OSIEDLE DOMÓW GÓRNICZYCH – STARA KOLONIA W BRZESZCZACH, fot. M. Łuczak (2010) ©

Na miejscu brakowało wykwalifikowanych pracowników, więc sprowadzano ich z miejscowości, gdzie górnictwo miało tradycje. By zapewnić mieszkania ludziom przybywającym do pracy, już w pierwszych latach jej istnienia rozpoczęto budowę domów. Plany zagospodarowania terenu wykonała dla kopalni pracownia Karla Korna z Bielska. Jako pierwsze powstały w pobliżu kopalni domy kolonii górniczej, nazywanej później Starą Kolonią. Było to pierwsze w Brzeszczach osiedle o charakterze miejskim. Zbudowano tutaj w latach 1903-1909 r. kilkanaście piętrowych, wielorodzinnych domów. Równocześnie, po drugiej stronie obecnej ul. Kościuszki, wzniesiono zespół parterowych domów dla dyrekcji, inżynierów i sztygarów, nazwany Kolonią Urzędniczą, a w 1915 r. rozpoczęto budowę kolejnych mieszkań dla górników  Nowej Kolonii.

Stara Kolonia zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni, przy ulicach Górniczej i Kościuszki. Składa się na nią czternaście wielorodzinnych budynków, rozmieszczonych w regularnym układzie. Są one usytuowane w równoległych rzędach, zwrócone do siebie krótszymi ścianami szczytowymi. Między poszczególnymi rzędami znajdują się wspólne podwórka z niskimi, murowanymi budynkami gospodarczymi oraz ogródki.

Pierwotnie mieszkania w domach Starej Kolonii składały się z pokoju, kuchni, piwnicy i strychu, a wspólne dla dwóch mieszkań toalety znajdowały się w korytarzu. Pomieszczenia do prania i pieczenia były ogólnodostępne.
Budynki mieszkalne Starej Kolonii to piętrowe, podpiwniczone murowane domy nakryte dachami dwuspadowymi. Są zbudowane z cegły i częściowo otynkowane. Na osi dłuższych ścian budynków znajdują się z obu stron ryzality, każdy mieści wejście i klatkę schodową. Po jednej stronie ryzality są ozdobne: wysokie, wysunięte ponad okap dachu i zwieńczone schodkowym szczycikiem z trójkątnym zakończeniem. W czterech większych domach, usytuowanych bliżej kopalni, umieszczono po dwie klatki schodowe. W elewacji są one zaznaczone pionowym wgłębieniem ścian oraz wysuniętą ponad okap ścianką z półkolistym zwieńczeniem. Skromną architekturę domów ozdabiają ceglane naroża budynków i ryzalitów, pionowe pasy i gzymsy, tworzące razem ozdobne ramy na płaszczyźnie ścian. Ceglane są także łuki odcinkowe nad oknami i drzwiami oraz zwieńczenia ryzalitów. W tych zwieńczeniach, nad najwyżej położonym oknem, umieszczony jest górniczy symbol: skrzyżowane pyrlik i żelosko (młotki górnicze).

Tekst: B. Sanocka (2010)